سال‌ها می‌گذرد از روزگاری که حیاط‌های مشجر، حوض‌های باصفا و اتاق های دلباز از خانه‌ها پر کشیدند. با این‌حال در گوشه‌وکنار شهر، تک‌وتوک عمارت‌هایی پیدا می‌شوند که از تخریب و ویرانی جان سالم به‌در برده‌اند. خانه پیشه‌وران مشهد، یکی از این بازماندگان است.
خانه پیشه‌وران، عمارتی قاجاری ست در محله «ده دی» که بعد از 80 سال کاربری مسکونی، حالا به‌عنوان کافه، پذیرای ساکنان و مسافران مشهد است. طرح مرمت و بازسازی خانه، گَرد کهنگی را از عمارت پیشه‌وران زدوده، و آن را به یکی از دوست‌داشتنی‌ترین خانه‌های تاریخی مشهد تبدیل کرده است.
خانه پیشه‌وران مشهد، یکی از نمونه‌های اعلای معماری قاجاری ست که برای دچار نشدن به سرنوشت سایر خانه‌های تاریخی، بازسازی و به کافه تبدیل شد. کافه حوالی، اسم جدید این عمارت است که روزگاری در محله اعیان‌نشین ارگ برای خودش بروبیایی داشت.
خانه پیشه‌وران مشهد کجاست؟
لوکیشن : محله ده دی، خیابان آخوند خراسانی 5، کوچه دوم سمت چپ (انتهای کوچه سه شهید)، پلاک 42
اگر قصد دارید با وسایل نقلیه عمومی به خانه تاریخی پیشه‌وران بروید، راهنمای زیر کمک‌تان می‌کند:
- خانه پیشه‌وران با مترو: نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به خانه پیشه‌وران، ایستگاه «بسیج» در خط یک است که حدودا 30دقیقه پیاده با مقصد فاصله دارد.
- خانه پیشه‌وران با اتوبوس: در محله ده دی، نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به خانه پیشه‌وران در خیابان آخوند خراسانی 6 واقع شده‌است.
تاریخچه خانه پیشه‌وران
خانه تاریخی پیشه‌وران مشهد، متعلق به «غلام حسین پیشه ور» بوده است. بعدها شخصی به‌نام «مرتضی حسینی»، خانه را می‌خرد و بعد از او، عمارت به مالکیت شهرداری مشهد درمی‌آید. شهرداری هم پروژه بازسازی و مرمت خانه را از طریق مناقصه به بخش خصوصی واگذار می‌کند. به این‌ترتیب، خطر نابودی و تبدیل شدن به برج از سرِ پیشه‌وران می‌گذرد، و به کافه حوالی تبدیل می‌شود تا هم‌چنان سرپا بماند.
محله‌ای که خانه پیشه‌وران در آن واقع شده‌است و به‌اسم «ده دی» می‌شناسیمش، پیش‌تر «ارگ» نامیده می‌شد. ارگ، قلعه‌ای بود متعلق به دوره صفویه که حکومتی‌های سرشناس و نظامی‌های بلندرتبه در آن زندگی می‌کردند. دوروبر قلعه هم تا دل‌تان بخواهد باغ و قنات پیدا می‌شد. گفته می‌شود که قلعه ارگ براثر آتش‌سوزی از بین رفت. این منطقه اعیان نشین و خوش آب و هوا هم اواخر دوره قاجار تخریب شد، و خیابان جدیدی جایش را گرفت.
خیابان ارگ جدید، رفته‌رفته چهره‌ای امروزی به خودش گرفت؛ ساختمان‌های اداری و نظامی مهمی مثل پست، شهرداری و گمرک در محله ساخته شدند، و سروکله چندتایی کافه هم پیدا شد. این کافه‌ها محل رفت‌وآمد مشاهیر مشهد بودند، کسانی مثل «محمدرضا شفیعی کدکنی»، «علی شریعتی» و «مهدی اخوان ثالث».
معماری خانه پیشه‌وران
خب حالا ما این‌جا هستیم. در حیاط باصفای عمارت که حوض آبی رنگ و باغچه سرسبزش، قند توی دل آب می‌کند. مرمت خانه پیشه‌وران که به‌دست مهندسان معمار کاربلدی سپرده شده، شانس ملاقات با این یادگار عصر قاجار را برای ما فراهم کرده‌است. در ادامه، بیشتر درباره معماری خانه پیشه‌وران خواهیدخو اند.
- خانه پیشه وران از دو بخش تشکیل شده‌است. بخش جنوبی و غربی عمارت، پیش‌تر وجود داشته و صرفا بازسازی شده اما بخش شمالی و شرقی، درجریان مرمت ساخته و به خانه اضافه شده‌است.
- بیشتر مصالح استفاده‌شده در خانه پیشه‌وران، آجر است. سقف و در و پنجره‌ها از جنس چوب‌اند و پشت‌بام، با کاهگل عایق شده‌است.
- تزیینات خانه پیشه‌وران شامل کاشی‌کاری، آینه‌کاری، گچ بری و حاشیه‌کاری معرق با آجرکاری خفته است.
- ورودی خانه پیشه‌وران، دری است به ارتفاع دو متر که کتیبه «ماشاالله» بالای آن قرار دارد، و به حیاطی مستطیل شکل با دو جبهه شمال شرقی و غربی باز می‌شود.
- خانه پیشه‌وران شامل، سه اتاق در طبقه اول و دو اتاق بزرگ در طبقه دوم است که همگی به حیاط راه دارند.
کافه حوالی؛ کاربری امروزیِ خانه پیشه‌وران
پیش‌تر اشاره کردیم که عمارت پیشه‌وران، بعد از گذراندن عمر 80ساله‌اش به‌عنوان خانه، درنهایت به کافه تبدیل شد. حالا ما هم مثل ساکنان گذشته خانه، این بخت را داریم که توی حیاطی پردرخت بنشینیم، حوض ماهی را تماشا کنیم و در آرامش لیوان نوشیدنی‌مان را جرعه‌جرعه سر بکشیم. اگر مسافر مشهد هستید، تجربه دیدار با خانه پیشه‌وران قدیم و کافه حوالی امروز را ازدست ندهید.
